در حالت عادی، علائم افسردگی و اضطراب در بارداری در سه‌ماهه اول بیشتر است و در طول بارداری کاهش می‌یابد، اما در همه‌گیری کرونا این الگو ممکن است تغییر کند. هدف این مطالعه، بررسی روند تغییر این علائم در زنان باردار و مادران تازه زایمان‌کرده در طول دوران همه‌گیری بود.
روش تحقیق:
تعداد 127 زن باردار یا تازه زایمان‌کرده از طریق آگهی آنلاین جذب شدند و در 3 مرحله بارداری
-
دوره‌های ارزیابی:
-
سه‌ماهه اول (حدود 8 هفته)
-
سه‌ماهه دوم (حدود 21 هفته)
-
سه‌ماهه سوم (حدود 32 هفته)
-
یک ماه پس از زایمان (حدود 7 هفته بعد از تولد نوزاد)
-
از نظر افسردگی، اضطراب و استرس بررسی شدند. ابزارهای اندازه‌گیری شامل پرسش‌نامه‌های DASS-21 و EPDS بودند.
نتایج تحقیق:
نتایج نشان داد که علائم افسردگی و اضطراب از ابتدای بارداری تا حدود هفته بیست‌وسوم یا بیست‌وپنجم افزایش یافته و سپس روند نزولی به خود گرفتند.با این حال، میزان استرس در طول بارداری و حتی پس از زایمان به طور مداوم در سطح بالایی باقی ماند.
این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا استرس مزمن در دوران بارداری می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی مادر و جنین تأثیرات منفی ماندگاری داشته باشد.از جمله عواملی که به طور معنادار با سطوح بالاتر علائم روانی پس از زایمان ارتباط داشتند، می‌توان به سن پایین‌تر مادر، سطح پایین حمایت اجتماعی، و نگرانی از مراجعه به مراکز درمانی در دوران کرونا اشاره کرد.
در مقابل، تغییر در روال زندگی روزمره که ناشی از محدودیت‌های اجتماعی و شرایط همه‌گیری بود، تأثیر آماری معناداری بر افزایش یا کاهش علائم روانی نداشت.به نظر می‌رسد که آنچه برای زنان باردار اهمیت بیشتری داشته، احساس خطر مستقیم مرتبط با سلامت خود و نوزادشان بوده است، نه صرفاً تغییر سبک زندگی.
این مطالعه همچنین نشان داد که بیش از ۳۰ درصد از زنان در یک ماه پس از زایمان، دارای علائم متوسط تا شدید اضطراب بوده‌اند و تقریباً ۲۰ درصد نیز افسردگی متوسط را تجربه کرده‌اند.
این ارقام بسیار بالاتر از میانگین‌های پیش از همه‌گیری کرونا است و نشان می‌دهد که بحران‌های جهانی می‌توانند اثرات پایداری بر سلامت روانی زنان در دوران بارداری و پس از آن داشته باشند.
عوامل پیش‌بینی‌کننده علائم روانی در پس از زایمان
تحلیل داده‌ها نشان داد که برخی ویژگی‌های فردی و اجتماعی، پیش‌بینی‌کننده‌ی قوی علائم روانی زنان در یک ماه پس از زایمان هستند. زنان جوان‌تر، کسانی که از حمایت اجتماعی کمتری برخوردار بودند و آن‌هایی که نسبت به مراجعه به مراکز درمانی در دوران کرونا نگرانی بیشتری داشتند، سطوح بالاتری از افسردگی، اضطراب و استرس را تجربه کردند.
در مقابل، عواملی مانند خطر بالای بارداری، اولین بودن بارداری، و تغییر روال روزمره به دلیل همه‌گیری، تأثیر معناداری بر علائم روانی نداشتند. این یافته‌ها اهمیت حمایت اجتماعی و احساس امنیت در دسترسی به خدمات درمانی را در دوران بحرانی برای سلامت روان زنان باردار برجسته می‌کند.
اهمیت غربالگری سلامت روان مادران در بحران‌های جمعی
اجرای سیاست‌های منسجم در زمینه غربالگری سلامت روان زنان باردار و تازه‌زایمان‌کرده در شرایط بحرانی از جمله همه‌گیری‌ها، امری ضروری است. علائم افسردگی، اضطراب و استرس، حتی پس از زایمان، در سطوحی بالا باقی می‌مانند و می‌توانند پیامدهای جدی برای مادر و نوزاد به دنبال داشته باشند.
بنابراین، لازم است که غربالگری روانی به‌صورت مداوم و در مراحل مختلف بارداری و پس از زایمان انجام شود و خدمات روان‌شناختی و حمایتی لازم در اختیار افراد در معرض خطر قرار گیرد.
توسعه مداخلات آنلاین، تقویت شبکه‌های مجازی حمایت اجتماعی و افزایش دسترسی به خدمات از راه دور، راهکارهایی هستند که می‌توانند در بهبود وضعیت روانی مادران مؤثر واقع شوند.حساس خود مهربان باشید
در مواجهه با بحران‌های مشابه، لازم است نظام سلامت با استفاده از ابزارهای معتبر مانند پرسشنامه افسردگی ادینبورگ (EPDS) و مقیاس DASS، غربالگری روانی را در هر سه‌ماهه بارداری و دوره پس از زایمان اجرا کند. همچنین لازم است خدمات روان‌درمانی از راه دور (تله‌مدیسین)، گروه‌های حمایتی آنلاین، خطوط مشاوره تلفنی و سامانه‌های ارجاع اضطراری برای مادران در نظر گرفته شود.
تقویت حمایت اجتماعی، آموزش خانواده‌ها، افزایش آگاهی عمومی در مورد سلامت روان زنان، و فراهم آوردن فضاهای امن برای صحبت در مورد احساسات و فشارهای روانی از جمله اقدامات مکملی هستند که باید در کنار غربالگری صورت گیرند. حمایت از زنان در این مرحله حساس نه تنها به بهبود وضعیت روانی مادر کمک می‌کند، بلکه بر رشد و سلامت روانی کودک و حتی ثبات خانواده تأثیرگذار است.
نقش حمایت اجتماعی و سن مادر در سلامت روان پس از زایمان
نتایج مطالعه نشان داد که زنانی که از حمایت اجتماعی پایین‌تری برخوردار بودند، به شکل معناداری سطوح بالاتری از افسردگی، اضطراب و استرس را یک ماه پس از زایمان تجربه کردند. حمایت اجتماعی، چه از سوی شریک زندگی، خانواده، دوستان یا حتی گروه‌های مجازی مادران، نقش محافظتی مهمی در برابر فشارهای روانی ایفا می‌کند. نبود این حمایت‌ها، به‌ویژه در دوران همه‌گیری که بسیاری از زنان از همراهی خانواده و دوستان محروم شده بودند، به افزایش احساس تنهایی و درماندگی انجامید.
از سوی دیگر، سن پایین‌تر مادران نیز به‌عنوان عامل پیش‌بینی‌کننده علائم روانی پس از زایمان شناسایی شد. زنانی که در سنین پایین‌تری صاحب فرزند شده بودند، در مقایسه با مادران مسن‌تر، سطح بالاتری از اضطراب و افسردگی را گزارش کردند. این امر ممکن است به دلیل تجربه کمتر، آمادگی پایین‌تر برای مواجهه با نقش مادری، وضعیت اقتصادی ناپایدار، یا ضعف در دسترسی به منابع حمایتی باشد.
این دو عامل، یعنی سن پایین و حمایت اجتماعی محدود، اثر تقویتی بر یکدیگر دارند؛ به‌عبارت دیگر، مادران جوانی که حمایت کافی دریافت نمی‌کنند، در معرض بیشترین خطر برای ابتلا به اختلالات روانی در دوره پس از زایمان هستند.
نتیجه‌گیری کلی
مطالعه‌ی حاضر نشان داد که همه‌گیری کووید-۱۹ تأثیری قابل‌توجه و گسترده بر سلامت روان زنان باردار و تازه‌زایمان‌کرده داشته است. برخلاف الگوهای روانی رایج پیش از همه‌گیری، که معمولاً با کاهش تدریجی علائم اضطراب و افسردگی در دوران بارداری و پس از زایمان همراه بودند، در این تحقیق مشاهده شد که علائم روانی مانند افسردگی و اضطراب تا میانه بارداری افزایش یافته و سپس کاهش می‌یابند، در حالی که سطح استرس در تمام طول بارداری و پس از زایمان به شکل مزمن و پایدار بالا باقی مانده است.
یافته‌ها همچنین نقش حیاتی عواملی چون سن مادر، سطح حمایت اجتماعی، و نگرانی از مراجعه به مراکز درمانی را در شدت علائم روانی روشن کردند. مادران جوان‌تر و آن‌هایی که از حمایت اجتماعی کمتری برخوردار بودند، به‌ویژه در مواجهه با بحران‌های سلامت جمعی، آسیب‌پذیری بیشتری نسبت به اختلالات روانی داشتند.
این نتایج بر لزوم غربالگری منظم و مداخلات روان‌شناختی هدفمند در دوران بارداری و پس از زایمان تأکید می‌کنند. سیاست‌گذاران، نظام سلامت و ارائه‌دهندگان خدمات مراقبتی باید در برنامه‌ریزی‌های آینده، به‌ویژه در شرایط بحران، توجه ویژه‌ای به سلامت روان مادران داشته باشند.
تقویت حمایت اجتماعی، فراهم‌سازی خدمات سلامت روان از راه دور، و آموزش خانواده‌ها می‌تواند به‌عنوان راهبردهای مؤثر در کاهش آسیب‌های روانی زنان باردار و مادران پس از زایمان به کار گرفته شود.
